مارتک – شرکتهای استارتاپی از جمله شرکت‌هایی هستند که هم از داخل کشور مورد هجوم انتقاد و انتشار شب‌نامه علیه فعالیتشان قرار می‌گیرند و هم از خارج کشور با زدن برچسب حاکمیتی تحت فشاراند.
همین چند ماه پیش بود که انتشار گزارشی از سوی یکی از رسانههای فارسی زبان خارجی علیه دیجیکالا و اینکه سهامداران این شرکت از جمله سرآوا وابسته به حاکمیت است، باعث شد موج هشتگ‌هایی علیه این شرکت به راه بیفتد و مردم همدیگر را به خریدن نکردن از دیجیکالا دعوت کنند.
هرچند دیجیکالا به دنبال این اتفاق با انتشار ساختار سهامداری خود سعی کرد، برچسب حاکمیتی بودن را از خود پاک کند با این حال هنوز بسیاری از کاربران این سوال را مطرح می‌کنند که آیا واقعا این شرکت‌ها و سهامدارانشان به حاکمیت وابسته نیستند و مستقل عمل می‌کنند؟
به دنبال بالا گرفتن وابستگی حاکمیتی استارتاپ‌های موفق ایرانی با حاکمیت سعید رحمانی، مدیرعامل سابق و بنیانگذار سرآوا که سال‌هاست به دنبال فشارهای داخلی ایران را ترک و در لندن زندگی میکند و همیشه سعی کرده نسبت به این اتفاق‌ها سکوت پیشه کند، سکوت خود را شکسته و به گمانه‌زنی‌ها در این زمینه از طریق ویدیویی پاسخ داده است. او در این ویدیو گفت که اکثریت شرکتهای استارتاپی که توسط موسسان آنها شکل گرفتهاند هنوز مستقل و تحت کنترل خود کارآفرینان قرار دارند.
حالا او در ویدیوی دوم به روایتی در مورد ساختار شرکتی که خود بنیانگذار آن بوده یعنی شرکت سرمایه‌گذاری خطرپذیر سرآوا پرداخته است
روایت دوم بنیانگذار سرآوا در این ویدیو، در مورد سهامداران اولیه و کنونی سرآوا و همین‌طور میزان سهام‌شان در این شرکت است که برای نخستین بار علنی می‌شود. در این ویدئو به اتهامات مطرح شده در مورد برخی از سهامداران، هیئت مدیره و تیم مدیریت سرآوا توسط شبکه‌های تلویزیونی ماهواره‌ای ایران‌اینترنشنال و صدای آمریکا پاسخ داده شده است.
تحریم‌ها و شکلگیری سرآوا
سعید رحمانی در ابتدای این ویدئو به سوابق کاری خود در شرکتهای بزرگ آمریکایی از جمله IBM و نسپرس اشاره میکند و اینکه در نهایت چگونه در سال ۱۳۹۰ به ایران باز می‌گردد و سرآوا به عنوان شرکت سرمایه‌گذاری در حوزه تجارت الکترونیک شکل می‌گیرد.
سعید رحمانی در مورد شکلگیری شرکت سرآوا در روزهای اول میگوید: ««سرآوا شرکتی است که در ۱۸مهر ۱۳۹۰ توسط من تاسیس شد. آن موقع من یک سهم به پدرم و یک سهم به مادر دادم و بقیه سهام هم به اسم خودم بود و از آدرس خانه پدر و مادرم استفاده کردم. علت سهم دادن به پدر و مادرم این است که یک شرکت سهامی خاص سه عضو لازم دارد و آدرس منزل پدر و مادرم تنها جایی بود که در ایران داشتم.»
آنطور که رحمانی توضیح میدهد سرآوا که نامش هم از نام دخترش به نام «آوا» گرفته شده، در سال‌های اوج تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد شکل گرفت.
به گفته او در سال‌های ۱۳۹۰، ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲ تحریم‌ها در ایران به اوج خودش می‌رسد و خیلی از شرکتهای خارجی و در واقع تقریبا همه‌شان، در حال خروج از ایران بودند. حتی شرکت‌هایی که در آن زمان در ایران مانده بودند هم به شکلی در حال سروسامان دادن به پایان کار و خروج خود از ایران بودند.
رحمانی در ادامه این ویدئو به شرایط سخت تحریمی و اینکه در آن شرایط جذب سرمایه باید داخلی می‌بود به فرایند دشوار جذب سرمایه برای سرآوا اشاره میکند و اینکه در نهایت یک سال بعد از تاسیس در ۹ مهر سال ۱۳۹۱ او موفق به جذب سرمایه اولیه برای سرآوا می‌شود.
او در مورد قواعد سرمایه‌گذاری در سرآوا میگوید: «شرایط تحریم‌ها بسیار بالا بود، تورم بود، ارزش پول در حال از بین رفتن بود و سرمایه‌گذاران تنها حاضر بودند در حوزه‌هایی مانند مسکن، طلا و دلار سرمایه‌گذاری کنند. قواعدی که ما در سرآوا داشتیم، قواعدی بود که در توافقنامه سهامداران و اساسنامه و طبق قوانین تجارت ایران و بین‌المللی ما در سرآوا ایجاد کردیم.»
او ادامه میدهد: «من می‌خواستم طبق این قواعد نه از یک یا دو سرمایه‌گذار، بلکه از ۱۰ سرمایه‌گذار جذب سرمایه کنم و هیچکس در این سرمایه‌گذاری بیشتر از ۱۵ درصد سهم نداشته باشد؛ این از قواعدی است که در سرآوا از روز اول حک شد، تمام سرمایه‌گذارها باید بخش خصوصی می‌بودند و هیچ کدام نباید تحریم می‌شدند.»
سرمایه‌گذاران سرآوا چه کسانی هستند
به گفته رحمانی در نهایت سرآوا توانست در آن زمان با سختی زیاد از ۹ سرمایه گذار به اضافه خودش جذب سرمایه کند که از این بین ۵ سرمایه‌گذار حقوقی یعنی شرکت بودند و ۴ سرمایه‌گذار به اضافه خودش، سرمایه‌گذاران حقیقی سرآوا را تشکیل دادند. (عکس شماره ۱ )
رحمانی با اعلام اینکه به برخی سهامداران سرآوا تهمت‌های ناروایی زده شده است در مورد سهمامداران این شرکت توضیح داد: «گروه سرمایه‌گذاران حقوقی سرآوا که شرکت‌ها بودند، کاملا مستقل بودند و هیچ کدام وابستگی به هیچ نهادی نداشتند و حاکمیتی و دولتی هم نبودند. تا جای که توانستیم سعی کردیم از شرکت‌هایی برای سرمایه‌گذاری استفاده کنیم که شرکتهای مستقلی باشند که جزو تحریم‌ها هم نیستند چو این اساس کار سرآوا بود.»
او در مورد میزان سرمایه‌گذاری اولیه‌ای که سرآوا انجام داده است اعلام میکند: «کل مبلغی که ما در ۹ مهر۱۳۹۱ قطعی کردیم و با سرمایه‌گذارانی که در آن مقطع توانستیم در سرآوا بیاوریم (که همه بخش خصوصی بودند) ۲۵میلیارد تومان بود. این تعهد را هم برای سه سال گرفتیم، یعنی سال‌های ۱۳۹۱، ۱۳۹۲ و۱۳۹۳. هر زمان که می‌خواستیم در استارتاپی سرمایه‌گذاری کنیم، به سهامداران درخواست می‌دادیم سرمایه پرداخت می‌شد.»
به گفته او این ۲۵ میلیارد تومان در آن زمان و در طول سه سال وارد سرآوا شد که طبح نرخ متوسط آن سال‌ها ۱۰ میلیون دلار هم نمی‌شد.
بنیانگذار سرآوا درباره سهامداران و اعضای هیات مدیره این شرکت میگوید: «گزارشهایی که در رسانههای فارسی زبان مثل ایران‌اینترنشنال مطرح شده، ادعا می‌کنند که سرآوا حاکمیتی است و برای این موضوع دو یا سه شاهد می‌آورند یا ردپا پیدا می‌کنند. در گزارش اخیر صدای آمریکا هم دو سه مورد ارایه می‌شود تا ادعا کنند که سرآوا به نحوی اصالت ندارد و خصوصی نیست و حاکمیتی است. اینها غیر از دروغپردازی چیز دیگری نیست.»( عکس ۳)
مالک دیجیکالا نیستیم
طبق اظهارات رحمانی اولین سرمایه‌گذاری سرآوا در شرکت دیجیکالا و در تاریخ ۲۷ اسفند ۱۳۹۱ نهایی شده است.
او درباره ادعای کانال‌های فارسی زبان خارجی مبنی بر اینکه سال ۱۳۹۲ سعید رحمانی ۱۰۰ میلیون دلار از یک شرکت هلندی وارد دیجیکالا میکند و از آن موقع به بعد دیجیکالا شروع به رشد میکند، توضیح میدهد: «کل مبلغی که ما در دیجیکالا تعهد سرمایه‌گذاری دادیم، کمتر از ۱۳ میلیارد تومان بود؛ یعنی ۵ میلیون دلار، آن هم برای چند سال آینده. بنابراین باز این چیزی که در کانال ایران‌اینترنشنال مطرح می‌شود واقعا هجویات و دروغ است. دروغی که اگر یک لحظه کسی وقت می‌گذاشت می‌توانست صحت و سقمش را مشخص کند. می‌توانستند از من که لندن هستم سوال یا تحقیق کنند، اما این کار را نکردند. در آن زمان، سرآوا ۵۱ درصد سهام دیجیکالا را گرفت و می‌توانست ۳ عضو هیات مدیره دیجیکالا را تعیین کند.»
همچنین سعید رحمانی اعلام میکند که شرکت سرمایه‌گذاری هلندی IIIC در سال ۱۳۹۴ تاسیس شده و علیرغم ادعای کانال ایران‌اینترنشنال در سال ۱۳۹۲ اصلا وجود خارجی نداشته است. رحمانی تاکید میکند که در ویدئوی دیگر بحث سرمایه‌گذاران خارجی در سرآوا توضیح داده خواهد شد.
از سوی دیگر موسس و مدیرعامل سابق سرآوا در خصوص این ادعا که دیجیکالا تحت کنترل سرآوا است، بیان میکند: «عملا در طول زمان سهام سرآوا در دیجیکالا تقلیل پیدا کرد. یعنی ۲۷اسفند ۱۳۹۱ که سرآوا ۵۱ درصد سهام دیجیکالا را داشت، در ۱ بهمن ۱۳۹۶ این سهام سرآوا به ۲۸.۶درصد رسید و در ۲۰ مهر ۱۳۹۹، سهام برابر با ۲۶.۴ درصد شد و در حال حاضر هم ۲۵.۶۴ درصد است. یعنی سرآوا کلا هیچ کنترلی بر دیجیکالا ندارد و فقط یک عضو هیات مدیره آن را میتواند تعیین کند.» (عکس ۲)
دومین سرمایه گذاری سرآوا اما در کافه بازار بوده است و رحمانی بدون اشاره مستقیم به رقم این سرمایه‌گذاری اعلام میکند که میزان سرمایه‌گذاری سرآوا در کافه‌بازار ناچیز بوده است. او در ادامه این ویدیپو سرمایه‌گذاری‌های بعدی سرآوا را در آی‌نتورک، شتاب‌دهنده‌های آواتک و شزان و …. اعلام میکند.
روی VAS سرمایه‌گذاری نکرده‌ایم
یکی از اتهامتی که در چند سال اخیر به سرآوا وارد می‌شود سرمایه‌گذاری آن روی شرکتهای VAS و بحث کلاهبرداری این شرکت‌ها از مردم است، اما رحمانی در ویدیو دوم خود هرگونه سرمایه‌گذاری در VAS را رد میکند.
او درباره علت سرمایه‌گذاری نکردن سرآوا در VAS میگوید: «بر خلاف چیزی که گاهی اوقات از سوی متخصصان سوال می‌شود، سرآوا هیچ‌وقت درVAS سرمایه‌گذاری نکرد که آن هم آگاهانه بود. سرمایه‌گذاری نکردن ما به این علت بود که من شخصا از دورانی که با نسپرس بودم، یاد گرفته بودم که این فرصت در همه کشورها به وجود می‌آید و یک فرصت گذرا است و واقعا سرمایه‌گذاری دراز مدت نیست. ما دنبال سرمایه‌گذاری دراز مدت بودیم که ارزش ایجاد کند و کارآفرین‌ها پشتِ آن باشند. این کارآفرین‌ها عملا خلق ارزش را انجام می‌دهند. سرمایه‌گذاری وس از این نوع نبود و ما هم هیچ وقت در آن سرمایه‌گذاری نکردیم.»
سعید رحمانی با تکیه بر اینکه سرآوا در حال‌حاضر در هیچ کدام از شرکتهای پورتفولیواش کنترل ندارد، شرح میدهد: «سرآوا در دیجیکالا ۲۵ درصد سهام دارد. در کافه‌بازار ۱۲ درصد، علی‌بابا ۷ درصد (در تاریخ 23 مهر 1401 سرآوا سهام خود در علی‌بابا را به تیم کارآفرین فروخت و منتقل کرد)، الوپیک ۸ درصد، تخفیفان ۸ درصد و ای‌نتورک (گروه PPG) که در حال انحلال است. تنها جایی که سهامش کمی بالاتر است، هم‌آوا است با 49 درصد؛ آن هم به این خاطر بوده که در این حوزه جذب سرمایه کردن سخت است و هر کسی حاضر نبوده در این حوزه‌های کارآفرینی و استارتاپی و شتاب‌دهندگی و غیره سرمایه‌گذاری کند. همیشه در پی این بودیم که سهامداران جدید بیایند در کنار هم قرار بگیریم و مطمئن هستم این ادامه پیدا خواهد کرد.» (عکس شماره ۴)
سرمایه‌گذاریهایی که متوقف شد
از اواخر سال ۱۳۹۷ خبرهای مختلفی از فشارهای مختلف به سرآوا و در راس آن سعید رحمانی برای توقف سرمایه‌گذاری در اکوسیستم استارتاپی منتشر می‌شد که هیچ کدام از آن مورد تایید مدیران سرآوا قرار نمی‌گرفت. حالا سعید رحمانی با ارائه توضیحاتی در این مورد اعلام میکند که این خبرها درست بوده و در نهایت همین فشارها باعث شده که او ایران را ترک کند.
سعید رحمانی درباره جلوگیری از ادامه فعالیت سرآوا میگوید: «واقعیت این است که سرآوا از اوایل سال ۱۳۹۸ عملا سرمایه‌گذاری جدیدی نداشته و حتی آن موقع که من در ایران بودم یعنی سال ۱۳۹۷، انواع و اقسام فشارها روی ما بود که سرمایه‌گذاری جدید نکنیم. یعنی سرآوا بزرگ‌تر نشود و محدود و کوچک بماند.»
او ادامه میدهد: «ما همیشه فلسفه‌مان این بود که با بقیه سرمایه‌گذاری کنیم، هیچ وقت کنترل هیچ شرکتی را نداشته باشیم و شرکت تحت کنترل خود کارآفرینان بماند. جذب سرمایه در طول زمان سرمایه یا سهام سرآوا را در این شرکت‌ها کمتر کرد که آن هم طبیعی است. ولی سرآوا واقعا تحت فشار بود. از ۳۰ تیر ماه ۱۳۹۸ که من از مدیریت و هیات مدیره سرآوا کناره‌گیری کردم، دیگر سرمایه‌گذاری جدیدی سرآوا نکرده و هر چه بوده همان بوده که در بین سال‌های مثلا ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۷ ما انجام دادیم.»
بعد از خروج سعید رحمانی از سرآوا و کوچ اجباری او به خارج از کشور، تیم مدیریت سرآوا بارها دچار تغییرات شد.
سعید رحمانی این تغییرات را هم به فشارها مرتبط می‌داند و میگوید: «زمانی که من در ۳۰ تیر ماه ۱۳۹۸ استعفا دادم، یک هیات مدیره جدید با ۷ عضو انتخاب شد. علی سمساریلر که قائم مقام من بود، به عنوان مدیرعامل شرکت انتخاب شد، ولی نه این هیات مدیره و نه مدیریت عاملی علی سمساریلر بیشتر از ۶ یا ۷ ماه به درازا نکشید. بهمن آن سال دوباره مجمع برگزار شد و تغییرات مجدد انجام شد.»
او ادامه میدهد: «همه اینها باز به خاطر فشارها بود. دلیل فشارهایی که در رابطه با علی سمساریلر مطرح می‌کردند، این بود که ایشان یک رابطه سببی خانوادگی نسبتا دور با من داشت. به این خاطر، مجبور شدیم از ایشان که بالاترین صلاحیت را بعد از من داشت و می‌توانست سرآوا را مدیریت کند، خواهش کنیم که کناره‌گیری کند، چراکه فشارها به مرحله‌ای رسیده بود که غیرقابل تحمل شده بود. اعضای هیات مدیره هم بعضی‌شان کناره‌گیری کردند و یک هیات مدیره جدید انتخاب شد.»
به گفته رحمانی در مقطعی اجبار کردند که اعضای هیات مدیره سرآوا تایید صلاحیت شوند؛ علی رغم اینکه چند نفر از افراد معتمد و منتخب سهامداران رد صلاحیت شدند، کماکان سهامداران با اتکا بر قانون تجارت اعضای هیات مدیره را انتخاب کردند.
رحمانی بازهم با اشاره به اشتباهات در مورد پیشینه مدیران جدید سرآوا میگوید: «بعد از علی سمساریلر، در ۷ بهمن۱۳۹۸، علی فیاض‌بخش به مدیرعاملی انتخاب شد بعد از اینکه هیات مدیره ۵ نفره انتخاب شدند. علی فیاض‌بخش پیشتر در سال ۱۳۹۵ به سرآوا پیوسته بود. وقتی از شرکت سرمایه‌گذاری نور دنا کناره‌گیری کرد و قرارداد همکاری با سرآوا را بست، مانند همه بچه‌های دیگری که در سرآوا بودند، همه مسوولیت‌های دیگرش را در طول سال ۱۳۹۶ قطع کرد. از آن به بعد در هیچ شرکتی فعالیت نداشته و هیچ مسوولیت دیگری در هیچ هیات مدیره دیگری نداشته است.»
مدیرعامل سابق سرآوا با بیان اینکه هرگز حاضر نشده افراد را بر اساس نام خانوادگی‌شان قضاوت کند یا تحت فشار و تهمت و … کار را ادامه ندهد، اعلام میکند: «به خاطر نام خانوادگی آقای کلاهی، به خاطر نام خانوادگی آقای تهرانی، به خاطر نام خانوادگی آقای سمساریلر، به خاطر نام خانوادگی خود من؛ همه باید تحت فشار باشند و همه ما باید ارزش‌های انسانی‌مان را زیر پا بگذاریم؟ اگر ما می‌خواستیم این چنین برخورد کنم و ارزش‌های انسانی که به آنها باور دارم را کنار بگذارم؛ الان در تهران در دفتر شیشه‌ای خودم نشسته بودم و از یک برج به بیرون نگاه می‌کردم و از ۱۰ – ۱۲ سال فعالیت بی‌دریغ و شبانه‌روزی لذت می‌بردم به جای اینکه در تبعید باشم و در خارج از کشور. ارزش‌هایی که ما انتخاب کردیم بسیار متفاوت است.»
