در سال ۲۰۱۱، مارک آندریسن، کارآفرین برجسته و سرمایهگذار مشهور، بیانیهای را ارائه کرد که در صنعت فناوری اطلاعات به گوش همه رسیده است: «نرمافزار دارد جهان را میخورد.» این عبارت خلاصهای است از یک روند گستردهتر یعنی تغییر سریع فعالیت اقتصادی به دنیای دیجیتال. این تغییر تاثیرات عمیقی بر روش کار، زندگی و تعامل ما و همچنین بر اقتصاد جهانی داشته است. در سال 2023 باید این عبارت را اندکی گستردهتر کرد و به نرمافزار و هوش مصنوعی که در حال بلعیدن جهان است، آن را بسط داد؛ چرا که هوش مصنوعی هم در نهایت یک نرمافزار به حساب میآید و رشد سرمایهگذاریهای متعدد روی استارتآپهای هوش مصنوعی از 100 میلیون دلار تا حتی 3/1 میلیارد دلار در یک نمونه، بیانگر اهمیت این فناوری است.
این ادعا که نرمافزار دارد جهان را میخورد، اکنون بیش از همیشه صحت دارد. تقریباً در همه بخشها، مدلها و عملیات؛ کسبوکار سنتی، توسط فناوریهای دیجیتال و هوش مصنوعی تحت تاثیر قرار گرفته و گاها منسوخ شدهاند. صنایع متنوعی از قبیل خردهفروشی، رسانه، ساختوساز، بهداشت و حتی کشاورزی، از مدلهای سنتی به مدلهای مبتنی بر نرمافزار و هوش مصنوعی مهاجرت کرده و میکنند.
از دیدگاه اقتصادی، تغییر به سوی نرمافزار و هوش مصنوعی، هزینهها و منافع عمیقی دارد. بررسی این تأثیرات بسیار حیاتی است تا بفهمیم چگونه انقلاب دیجیتال و هوش مصنوعی چشمانداز اقتصادی ما را شکل میدهد و این ممکن است چه معنایی برای آینده ما و جهان اطراف ما داشته باشد.
منافع اقتصادی انقلاب نرمافزار
یکی از منافع قابل لمس انقلاب نرمافزار، افزایش قابلتوجه بهرهوری و کارایی در سراسر صنایع است. با خودکارسازی وظایف تکراری، بهبود هماهنگی و ارتباطات و فراهم کردن تصمیمگیری مطلعتر، از طریق تجزیه و تحلیل دادهها و هوش مصنوعی، نرمافزار؛ بهرهوری را به طور قابلتوجهی افزایش داده است. به عنوان مثال، در صنعت ساختوساز، استفاده از نرمافزار برای مدیریت زنجیره تامین و فرآیندهای تولید خودکار به طور چشمگیری زباله، دورریز و دوباره کاری را کاهش داده و حجم و کیفیت خروجی را افزایش داده است.
علاوه بر این، نرمافزار مدلهای کسبوکار سنتی را منسوخ و گاها از نو اختراع و فرصتهای اقتصادی جدیدی ایجاد کرده است؛ برای مثال فکر کنید چگونه Uber صنعت تاکسی را بازآفرینی کرده یا چگونه Airbnb صنعت هتلینگ را تغییر داده است. این کسبوکارها از نرمافزار برای اتصال مستقیم ارائهدهندگان و مصرفکنندگان بهره برده، واسطهها را حذف کرده و هزینهها را کاهش دادهاند. این تغییر به سوی مدلهای کسبوکار مبتنی بر پلتفرم ارزش اقتصادی قابلتوجهی را آزاد کرده و بازارهای کاملاً جدیدی را ایجاد کرده است.
علاوه بر این، انقلاب دیجیتال موانع ورود به بسیاری از بخشها را کاهش داده است. قبلاً شروع کسبوکار اغلب نیازمند سرمایهگذاری سنگین در زیرساخت فیزیکی بود. اکنون، هر کسی با یک کامپیوتر و اتصال اینترنت میتواند کسبوکاری مبتنی بر نرمافزار را راهاندازی کند. این موضوع، دموکراسیسازی کارآفرینی، نوآوری و رقابت را تحریک میکند که محرکهای اصلی رشد اقتصادی هستند.
هزینهها و ریسکهای انقلاب نرمافزار و هوش مصنوعی
با این حال، این انقلاب و تغییر به سوی نرمافزار و هوش مصنوعی بدون کاستی و هزینه نیست. شاید بزرگترین نگرانی این موضوع، تأثیر آن بر بازار کار باشد. با پیشرفت فناوریهای خودکارسازی و هوش مصنوعی، ترس از اینکه بسیاری از شغلها، به خصوص کارهایی که وظایف تکراری دارند، منسوخ شوند، در حال افزایش است. اخراج کارگران به دلیل خودکارسازی فرآیندها ممکن است منجر به افزایش نابرابری درآمد، ناپایداری اجتماعی و افزایش شکاف طبقاتی در جوامع شود.
علاوه بر اخراج از کار، مساله تفاوت دانش دیجیتال نیز وجود دارد. همه افراد دسترسی برابری به آموزش، ابزارها و زیرساخت دیجیتال ندارند که برای شرکت در اقتصادی مبتنی بر نرمافزار جزو بدیهیات است. این اختلاف میتواند نابرابریهای اجتماعی و اقتصادی موجود را بیش از پیش تشدید کند.
علاوه بر این، انقلاب نرمافزار و هوش مصنوعی منجر به ایجاد تعداد کمی از شرکتهای فناوری برتر با قدرت بازار بیسابقه شده است. این «شرکتهای ستاره» میتوانند رقابت را خفه، رفتار کاربر را مدیریت و حریم خصوصی را نقض کنند؛ اتفاقی که چالشهای اقتصادی و اجتماعی قابل توجهی ایجاد میکند.
تعادل بین هزینهها و منافع
با وجود مشکلات احتمالی، واضح است که انقلاب نرمافزار و هوش مصنوعی 2023، مانند همه انقلابهای فناوری قبلی، یک تحول اساسی است که نمیتوان آن را نادیده گرفت و نمیتوان با آن همگام نشد. چالش اصلی این است که چگونه از فواید اقتصادی فراوان آن بهره ببریم، در حالی که هزینهها و اثرات نامطلوب را به حداقل برسانیم.
با توجه به رشد سریع این تحولات، برای بهره بردن از فرصتهای پیش رو به راهبردهای جدید اقتصادی، توسعه زیرساخت ارتباطی، برآورده کردن نیاز به دسترسی همگان به اینترنت و فناوریهای دیجیتال، سیاستهای دولتی و آموزشهای مهارتی نیاز داریم. این راهبردها باید با توجه به سرعت تغییرات در عرصه فناوری طراحی شوند تا افراد، سازمانها و کشورها بتوانند از فرصتهای اقتصادی فراوان این انقلاب بهرهمند شوند و با سرعت تغییرات در چرخه های بازخوردی سریع نیز بازبینی و بهروز شوند.
در نهایت، انقلاب نرمافزار و هوش مصنوعی یک قدم بزرگ به سوی آینده دیجیتال است. با تحلیل صحیح و برنامهریزی مناسب، میتوان از این انقلاب به نفع خود استفاده و راهی روشن و پررونق برای آینده دیجیتال را طراحی کرد.