مارتک: کمتر از یک دهه بیش، هنوز درک چندانی از فضای استارت‌آپی، فعالیت‌ها و پتانسیل‌های آنها وجود نداشت، اما حالا شرکت‌هایی مانند اسنپ، دیجیکالا، دیوار، کافه بازار، تپسی و … – که در ابتدا به عنوان استارت‌آپی کوچک کارشان را آغاز کردند- برای مردم نام‌آشنا هستند. این شرکتها حالا به کسب‌وکارهای بالغی تبدیل شده‌اند که هر کدام زمینه‌ساز اشتغال چندصد نفر شده، چند ده میلیون کاربر جذب کرده و میلیاردها تومان گردش مالی سالانه دارند. سوالی که ممکن است برای بسیاری از افراد پیش بیاید آن است که ارزش تقریبی هر کدام از این شرکتها چقدر است و کدام‌یک ارزشمندتر است؟ «تکراسا» در جدیدترین گزارش خود تلاش کرده است تا تحلیلی جامع اکوسیستم استارت‌آپی کشور در سال ۱۴۰۰ ارائه کند.
بیش از ۶۶۰ استارت‌آپ فعال
آمارهای ارائه شده در گزارش اخیر تکراسا نشان می‌دهد که اکوسیستم استارت‌آپی کشور اکنون میزبان حدود ۵۰۰ تا ۶۶۰ استارت‌آپی است که در مراحل پایان‌بذری تا یونیکورن قرار دارند. تکراسا برآورد کرده است که تعداد استارتآپهای مرحله پایان‌بذری، بین ۳۵۰ تا ۴۵۰ مورد است. ۱۲۰ تا ۱۵۰ استارت‌آپ در مرحله میانی قرار دارند؛ ۲۵ تا ۵۰ استارت‌آپ به مرحله رشد رسیده‌اند و بین ۵ تا ۱۰ مورد از این استارتآپها را میتوان یونیکورن به حساب آورد. اگرچه هنوز در فضای بینالمللی رسما نام هیچ یک از استارتآپهای ایرانی به عنوان یونیکورن اعلام نشده است، اما کارشناسان معتقدند که حالا دیگر تعدادی از این استارتآپها را میتوان یونیکورن خواند.
از این میان ده استارت‌آپ به مرحله پایانی راه یافته و گاها یونیکورن شده‌اند؛ همان شرکتهای نام‌آشنایی مانند تپسی، دیجیکالا، علیبابا، بازار، دیوار، اسنپ، شیپور و … که در زمینه‌های مختلفی مانند خرید آنلاین، سفرهای درون‌شهری و برون‌شهری و ارائه خدمات مختلف فعالیت می‌کنند. اما سوالی که احتمالا برای بسیاری از ما پیش آمده، این است که ارزش ریالی/ دلاری این کسبوکارها چقدر است و کدام‌یک استارت‌آپ ارزشمندتری به حساب می‌آیند؟
رقابت نزدیک اسنپ و دیجیکالا
حالا که تپسی به عنوان اولین استارت‌آپ ایرانی وارد بازار سرمایه شده، مسیر تازه‌ای برای ایجاد شفافیت در فضای مالی شرکتهای استارت‌آپی باز شده است و احتمالا به زودی اعداد جالب توجهی از وضعیت این استارت‌آپ را در صورت‌های مالی آن مشاهده خواهیم کرد. با این حال تمام استارتآپهای بالغ مورد بحث، هنوز الزامی به ارائه دقیق آمارهای مالی خود ندارند و همین موضوع کار را برای برآورد دقیق ارزش واقعی استارتآپها سخت می‌کند. با تمام این‌ها، تکراسا در گزارش اخیر خود تلاش کرده است تا با استفاده از میانگین وزنی نظر شهودی متخصصین حوزه، ارزش تقریبی ده استارت‌آپ برتر اکوسیستم را برآورد کند.
طبق برآوردهای انجام شده، «اسنپ» با ارزش برآوردی بین 15 تا 19 هزار میلیارد تومان، به عنوان ارزشمندترین کسب‌‌‌وکار اکوسیستم استارت‌آپی کشور شناخته شده است و بعد از آن، دیجیکالا با ارزش برآوردی بین 10 تا 14 هزار میلیارد تومان و دیوار با ارزش برآوردی 4 تا 5 هزار میلیارد تومان، در رده‌‌‌های دوم و سوم قرار گرفته‌‌‌اند. همانطور که مشاهده میشود، اختلاف قابل‌توجهی میان دو استارت‌آپ برتر این رده‌بندی با دیگر استارتآپهای فهرست وجود دارد و این دو شرکت توانسته‌اند با در دست گرفتن نبض بازار تاکسی و خردهفروشی آنلاین، پیشتاز فهرست ارزشمندترین شرکتهای استارت‌آپی کشور باشند.
«اسنپ» با ارزش برآوردی بین 15 تا 19 هزار میلیارد تومان، ارزشمندترین استارت‌آپ کشور است
در ادامه این فهرست، مجموعه‌‌‌های کافه‌‌‌بازار، فیلیمو، آپارات، تپسی، علیبابا، شیپور و ابرآروان قرار دارند که به ترتیب رده‌‌‌های چهارم تا دهم ارزشمندترین شرکتهای اکوسیستم را از آن خود کردهاند. طبق این گزارش، به نظر می‌‌‌رسد ارزش ابرآروان که دهمین شرکت ارزشمند و قعرنشین این فهرست شده، چیزی در حدود ۱۲۰۰ میلیارد تومان و شرکت تپسی نیز نزدیک به ۲ هزار میلیارد تومان است که با ارزش‌‌‌گذاری انجام شده در زمان پذیرش آن تطابق نسبی دارد. در این پژوهش تاکید شده است که ارقام ارزش‌‌‌گذاری‌‌‌های ذکر شده بر اساس میانگین وزنی و نظر شهودی متخصصان برای ابتدای سال ۱۴۰۰ است؛ به همین دلیل این اعداد، ارزش واقعی این کسبوکارها در زمان حال را منعکس نمی‌‌‌کنند.
چالش بزرگ جذب سرمایه‌گذار
با فرض آنکه ارزش استارتآپهای یونیکورن و آنهایی که در مراحل پایانی قرار دارند، چیزی حدود ۷۰ درصد ارزش کل اکوسیستم باشد، میتوان چنین برآورد کرد که ارزش تخمینی کل اکوسیستم استارت‌آپی ایران چیزی بین ۵۵ تا ۷۰ هزار میلیارد تومان است. یکی از دلایل اصلی ارزش‌‌‌گذاری پایین استارتآپهای ایرانی نسبت به استارتآپهای بینالمللی، عدم دسترسی آنها به بازارهای منطقه و جهانی و همچنین کاهش ارزش ریال است.
در سالهای اخیر، مساله جذب سرمایه‌گذار، یکی از چالش‌های جدی استارت‌آپ‌هایی بوده که در مراحل پایانی رشد خود قرار دارند. پس از محدودیت‌های ناشی از تحریم‌های بینالمللی و محروم شدن کسبوکارها از سرمایهگذاری خارجی، این شرکتها با شوک وحشتناکی روبرو شدند که آسیب آن زمانی جدی‌تر شد که امکان جذب سرمایه‌گذار داخلی نیز چندان فراهم نبود.
در سالهای اخیر عملا زمینه برای سوداگری و کسب بازده‌‌‌های چشمگیر از بازارهای مختلفی مانند مسکن، ارز، طلا، خودرو، باعث شده است تا سرمایهگذاری در استارتآپها، گزینه چندان جذابی برای سرمایه‌‌‌گذاران نباشد و آنها ترجیح بدهند که دارایی‌‌‌های خود را تا جای ممکن از این اکوسیستم دور نگه دارند؛ خصوصا آنکه تا همین اواخر، مسیر ورود استارتآپها به بازار سرمایه نیز مسدود بود و بستری برای خروج سرمایه‌‌‌گذاران (اگزیت) فراهم نمی‌‌‌شد.
ارقام ارائه شده در این گزارش از وضعیت سرمایهگذاری خطرپذیر در ایران، به خوبی گواه عدم جذابیت این حوزه برای سرمایه‌‌‌گذاران است. اگرچه انجمن سرمایهگذاری خطرپذیر ایران، ارزش سرمایه‌‌‌گذاری‌‌‌های خطرپذیر در سالهای ۹۸ و ۹۹ را بیش از هزار میلیارد تومان اعلام کرده است، اما بررسیهای تکراسا -با استناد به مدارک موجود- نشان داده که این رقم در دو سال مذکور چیزی حدود ۶۰۰ میلیارد تومان بوده است. با فرض دلار ۱۸ هزار تومانی و دو رقم اعلام شده از سوی انجمن و این گزارش، ارزش دلاری سرمایهگذاری خطرپذیر کشور، چیزی بین ۳۶ تا ۶۰ میلیون دلار برآورد میشود.
سرمایه لازم برای تحول اکوسیستم
در این میان اما سوال این است که حقیقتا اکوسیستم استارت‌آپی کشور به چه میزان سرمایه نیاز دارد تا شاهد تحولی اساسی و رشد چشمگیری باشد؟ این سوالی است که پژوهشگران در این گزارش به بررسی آن پرداخته‌‌‌اند. برآیند نظر مصاحبه‌‌‌شوندگان، رقم سرمایهگذاری مورد نیاز برای ایجاد این تحول را چیزی بین ۱۰ تا ۱۲ هزار میلیارد تومان اعلام کردهاند. این رقم در شرایطی که هدف صرفا حفظ وضع فعلی و تداوم توسعه اکوسیستم با نرخ رشد متوسط باشد، چیزی حدود ۲ هزار میلیارد تومان برآورد شده است که باید ۸۰ درصد آن به استارتآپهای در مراحل رشد پایانی و یونیکورن‌‌‌ها تخصیص یابد و۲۰ درصد آن نیز در استارتآپهای مرحله پایان بذری و میانی سرمایهگذاری شود.
این گزارش جامع تکراسا حاصل بیش از 2 هزار نفرساعت مستندسازی، تحقیق و تحلیل است که بخش‌هایی از این پژوهش به «ارزش‌‌‌گذاری تقریبی استارتآپهای شاخص حوزه» و رده‌بندی آنها اختصاص یافته است؛ اما کل گزارش محدود به این دو موضوع نیست و کارشناسان می‌توانند اطلاعات ارزشمند دیگری را نیز از این گزارش کسب کنند. در این پژوهش ۶۴ استارت‌آپ از صنایع «سفر و گردشگری»، «سلامت»، «اشتغال»، «رسانه، ارتباطات و سرگرمی»، «خدمات سازمانی»، «آموزش»، «خردهفروشی»، «تبلیغات» و «فناوری‌‌‌های مالی» مورد بررسی قرار گرفته‌‌‌اند و تلاش شده تا در کنار بررسیهای آماری، به چالش‌ها، تهدیدها و فرصت‌های این حوزه نیز پرداخته شود.
گزارش کامل پژوهش اخیر تکراسا را می‌توانید از اینجا مشاهده کنید:
