مارتک – اینستاگرام تنها شبکه اجتماعی که توانسته در سال‌های گذشته از زیر تیغ فیلترینگ در امان بماند، به یکی از محبوب‌ترین بسترها برای توسعه کسب‌وکارهای ایرانی تبدیل شده است. گزارش اخیر مرکز توسعه تجارت الکترونیکی که اواسط شهریور ماه منتشر شد این موضوع را به خوبی نشان می‌دهد. طبق این گزارش ۸۴ درصد از کسب‌وکارها از اینستاگرام برای تبلیغ و فروش استفاده می‌کنند و پس از این شبکه اجتماعی، پیام‌رسان‌های واتساپ و تلگرام فیلتر شده بیشترین محبوبیت را در بین کسب‌وکارها دارند.
یکی دیگر از نکات قابل تعمل این گزارش هم این موضوع است که ارزش معاملات تجارت الکترونیکی کشور در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال قبل از آن تنها ۱۲ درصد رشد داشته است.
سال سخت برای تجارت الکترونیکی ایران
گزارش سالانه تجارت الکترونیکی ایران به رسم هر سال توسط مرکز توسعه تجارت الکترونیکی کشور منتشر شد. این گزارش با پایش شاخص‌های تجارت الکترونیکی در ۳ دسته زیرساخت تجارت الکترونیکی، عملکرد تجارت الکترونیکی و جمعیت‌شناسی و روش‌های تجارت الکترونیکی به دست آمده است.
آنچه در این گزارش بیشتر از همه خودنمایی می‌کند عملکرد ضعیف تجارت الکترونیکی ایران در یک سال گذشته است. گزارش از وضعیت عملکرد تجارت الکترونیکی ایران و مقایسه آن با آمارها و اطلاعات ارائه شده در سال‌های گذشته نشان می‌دهد که میزان رشد ارزش تجارت الکترونیکی در کشور با آهنگ کندی و به نوعی عقب‌گرد پیش می‌رود. طبق آمارهای گزارش مرکز توسعه تجارت الکترونیکی، ارزش اسمی معاملات تجارت الکترونیکی کشور در سال ۱۴۰۰ برابر با هزار و ۲۳۷ میلیارد تومان بوده که این میزان در سال ۱۳۹۹ هم یک میلیارد و ۹۷ هزار میلیارد گزارش شده بود، یعنی بین سال‌های ۹۹ تا ۱۴۰۰ تنها ۱۲ درصد ارزش معاملات تجارت الکترونیکی کشور رشد داشته است.
این درحالی است که همین گزارش نشان می‌دهد در سال‌های قبل‌تر رشد تجارت الکترونیکی کشور بسیار چشمگیرتر بوده است. برای نمونه در حالی که ارزش اسمی معاملات تجارت الکترونیکی در سال ۱۳۹۷ به ۲۰۸ میلیارد تومان می‌رسیده، این میزان با ۱۰۳ درصد رشد در سال ۱۳۹۸ به ۴۲۳ میلیارد تومان رسیده است. رشد ارزش معاملات تجارت الکترونیکی در سال ۹۹ نیز ادامه داشته به طوری که میزان رشد از سال ۱۳۹۸ تا سال ۱۳۹۹ برابر با ۱۵۹ درصد بوده است. ارائه آمار از تعداد معاملات تجارت الکترونیکی هم نشان می‌دهد که در این بخش نیز به جای رشد نسبت به سال‌های قبل عقب‌گرد اتفاق افتاده است.
این گزارش نشان می‌دهد که تعداد کل معاملات تجارت الکترونیکی یا تراکنش‌های تجارت الکترونیکی در سال ۱۴۰۰ به حدود ۳ میلیارد و ۵۹۹ میلیون و ۳۷۵ هزار و ۸۰۶ فقره رسیده است. این میزان نسبت به سال قبل با رشد ۱۴ درصدی همراه بوده است. این در حالی است که میزان معاملات در سال ۱۳۹۹ طبق آمار این گزارش ۳ میلیارد و ۱۵۵ میلیون و ۸۸۵ هزار و ۵۸۶ قفره اعلام شده که نسبت به سال ۱۳۹۸ برابر با ۱۰۸ درصد رشد داشته است.
همچنین روند تغییر مبلغ تراکنش‌های خرید از طریق درگاه پرداخت اینترنتی هم رشد کند در سال ۱۴۰۰ را نسبت به سال‌های قبل آن نشان می‌هد. طبق آمار اعلام شده بانک مرکزی ایران، مجموع مبلغ تراکنش‌های خرید اینترنتی در سال ۱۴۰۰ معادل ۸.۶۵۸.۳۸۰.۱۴۹ میلیون ریال بوده که نسبت به مدت زمان مشابه سال قبل با رشد ۱۳ درصدی همراه بوده است. این در حالی است که مجموع مبلغ تراکنش‌های خرید اینترنتی در سال ۱۳۹۹ برابر با ۷.۶۷۸.۶۶۸.۹۴۲ میلیون ریال بوده که نسبت به سال قبل‌تر خود یعنی سال ۱۳۹۸ برابر با ۱۵۹ درصد رشد داشته است.
اینستاگرام محبوب
این گزارش نشان می‌دهد یکی از عواملی که به رشد اندک تجارت الکترونیکی در سال گذشته کمک کرده اینستاگرام بوده است و طبق این گزارش ۸۰ درصد روش ارائه کالا یا خدمات واحدهای تجارت الکترونیکی در کنار وب‌سایت یک کسب‌وکار، از طریق شبکه‌های اجتماعی رخ می‌دهد. در این بین ۲۸ درصد از طریق پیام‌رسان‌ها و ۲۴ درصد از طریق نرم‌افزار تلفن همراه انجام می‌شود. در این میان اینستاگرام سهم ۸۴ درصدی را به خود اختصاص داده است و پس از این شبکه اجتماعی پرطرفدار، ۴۹ درصد کسب‌وکارها از واتساپ و ۳۲ درصد هم از تلگرام برای فروش خدمات و کالای خود استفاده می‌کنند.
همچنین سهم پیام‌رسان‌های داخلی بسیار کم است. پیام‌رسان سروش که طبق آمارهای رسمی بیشترین استفاده کننده را در بین کاربران ایرانی دارد، فقط توانسته ۴ درصد را به سمت خود برای انجام تجارت الکترونیکی جذب کند. همچنین این گزارش نشان می‌دهد که ۹۴ درصد روش‌های تامین سرمایه واحدهای تجارت الکترونیکی از طریق سرمایه‌گذاری شخصی تامین می‌شود و در این بین سرمایه‌گذاری دولتی تنها ۱ درصد نقش دارد. در سال گذشته هم شتاب‌دهنده‌های بخش خصوصی تنها ۳ درصد در روش تامین سرمایه واحدهای تجارت الکترونیکی نقش داشته‌اند.
از سوی دیگر روش‌های ارسال و تحویل کالای واحدهای تجارت الکترونیکی به صورت چشم‌گیر در اختیار شرکت ملی پست است. ۶۰ درصد بازار ارسال و تحویل کالاهای تجارت الکترونیکی توسط شرکت ملی پست انجام می‌شود و در این بین نقش شرکت‌های پست خصوصی تنها ۹ درصد است. سهم شبکه توزیع کسب‌وکار از این بازار ۲۰ درصد، شرکت‌های باربری بین شهری ۱۳درصد و شرکت‌های پیک خصوصی هم ۹ درصد است.
۴۰۰ هزار وب‌سایت فعال در حوزه تجارت الکترونیکی
بخش دیگر این گزارش به جمعیت‌شناسی تجارت الکترونیکی در کشور پرداخته است. این گزارش نشان می‌دهد که تعداد واحدهای تجارت الکترونیکی در سال گذشته به ۴۰۰ هزار وب‌سایت رسیده است. از این تعداد نیز ۱۲۰ هزار و ۲۸۸ واحد دارای نماد اعتماد هستند و ۳ هزار و ۸۰۰ واحد نیز دارای نماد اعتماد بی ستاره بوده‌اند. براساس این گزارش حوزه فعالیت واحدهای تجارت الکترونیکی دارای نماد اعتماد هم بیشتر در حوزه فروش با ۵۴ درصد سهم است. ۳۲ درصد حوزه فعالیت واحدهای تجارت الکترونیکی در بخش خدمات و فروش است و تنها ۱۴ درصد در حوزه خدمات فعالیت می‌کنند.
این گزارش همچنان سهم کم زنان در مدیریت واحدهای تجارت الکترونیکی را نشان می‌دهد. در حالی که ۸۴ درصد مردان صاحبان واحدهای تجارت الکترونیکی هستند سهم زنان در این بازار تنها ۱۴ درصد است. از سوی دیگر ۶۰ درصد فعاان حوزه تجارت الکترونیکی دارای اینماد نیز در گروه سنی جوانان قرار دارند.
یکی دیگر از قابل توجه‌ترین نکات این گزارش این است که ۱۴ درصد از صاحبان کسب‌وکارهای الکترونیکی را افراد زیر ۲۰ سال تشکیل می‌دهند و همچنین ۱۴ درصد نیز متعلق به افراد بالای ۵۰ سال هستند. در بین گروه سنی خریداران نیز ۶۰ درصد خریداران را افراد جوان تشکیل می‌دهند و ۵ درصد خریداران نیز کودکان‌ااند. همچنین ۶۶ درصد خریداران را مردان تشکیل می‌دهند و ۳۴ درصد از خریداران، زنان جامعه هستند.
